2 – A mámoa
A nai de Xan traballaba polas tardes limpando casas e Xan quedaba na propia ca súa aboa. Cando facía bo tempo marchaba a xogar á horta e alí deixaba voar alto ben alto a súa imaxinación. Subíase a mesa de pedra e a horta xa non era horta, era o río Amazonas e el un rudo explorador, tratando de sobrevivir no medio da furia das augas, dos caimáns, das pirañas e dos nativos que o perseguían cos seus dardos envelenados, navegando na súa “jangada” feita de troncos, camiño de Santarém. Ou ben a horta volvíase un circuito de carreiras e o coche de fórmula un e el era o piloto que loitaba polo título co coche medio destrozado e só no último momento, a cámara moi lenta cos segundos paracendo horas, milímetro a milímetro, gañáballe ó seu rival. Non era a primeira vez que ó collía a noite e a súa aboa que levaba unha hora a buscar por el na casa, e Xan que non estaba alí, que se perdera pilotando un biplano na primeira guerra mundial (non quedara un piloto alemán no ceo), ou un náufrago nunha illa deserta. A súa aboa pensaba que veía demasiadas películas na tele, pero o certo era que Xan miraba moitas películas e leía moitos libros.
No verán, cando facía moito calor, a aboa votábase a durmir pola tardiña, despois de comer e el sentíase libre e máis aventureiro e ás veces alonxábase da hortiña e exploraba ós arredores. Así descubrira o verán anterior que un pouco máis abaixo había un regato moi mansiño, que dun lado tiña un pedra grande, lisa, moi lisa e moi baixa e que se un pechaba con pedras unha volta da canle, podía facer unha pequena piscina. Un día atopara uns nenos da súa clase naquel mesmo sitio e lle ensinaran o truco e dende aquela, el ía cando podía xa que a súa casa quedaba moito máis preto que a deles.
Cando a aboa durmía plácidamente na sombra da súa habitación, ó ritmo das calores do verán e das moscas, el sentaba pacientemente no tronco caído dunha árbore á espera de que as retidas augas do regato enchisen a improvisada piscina. Logo metíase nela e era o neno máis feliz e máis fresco daquel recuncho do mundo, e xogaba cun barquiño que lle regalara ó seu pai, un pequeno barco de madeira.
Mira que podía votar horas e horas alí, co barco… imaxinaba que era un pesqueiro do gran sol, como o do seu tío, que estaba a pescar unha balea cunha rede moi grande, moi grande, que decían que a balea era catro veces máis grande que o barco ou máis, ninguén a mirara de preto e volvera vivo, unha balea que andaba polo mar adiante afundindo ós barcos que pescaban o bacallau.
Agora viña unha tormenta moi grande moi grande, e a súa man que empurraba a auga, zas!, lóstrego, ola xigante! e o barco que estaba a piques de afundir, pero non, volvía a saír a flote, e os mariñeiros que loitaban contra a forza do océano ata que por fin, pasaba a gran tormenta e podían descansar despois de tan gran esforzo. Entón o vixía, cos seus anteollos, daba o aviso de que mirara un gran chafarís no horizonte, cara o norte e desaparecía a calma, todos os seus postos, berraba o segundo, e o capitán que dirixía o barco rumbo a balea.
E menuda balea, que de tan grande que era semellaba unha illa e ó seu carón o barco unha dorniña, e así ós poucos achegábanse a ela e non deixaba de aumentar o tamaño do bicho e tamén a desilusión dos mariñeiros. E o medo, que a balea decatárase deles e os ollaba con ollos de enfado… ata que o cociñeiro, que apenas saía da súa cociña xa que era moi pequeno, apareceu na cuberta e comenzou a tocar cunha requinta unha fermosa melodía. De súpeto, no medio do océano non había máis son que aquel que tocaba o pequeno cociñeiro, ata pararan as olas e o chafarís da balea. E cando soou a última nota da melodía a balea xa non tiña ollos de enfado, ata parecía sorir, e entón falou:
“Pequeno mariñeiro, tocaches unha fermosa melodía pero teño unha dor tan grande que non chegou para a aliviar. Poderías tocar máis?”
“Podería poderosa balea pero… dime, por qué sintes esa dor?”
“Non o sei, teño algo na gorxa que me lastima e non me deixa comer. Xa levo así un mes e estou a quedar nas espiñas ca fame que teño. Como non teño mans non o podo sacar. E cando me doe moito, moito, toleo tanto que chega un momento que non sei o que fago…”
“Gran balea, quizais eu podería axudarte. Eu son pequeno así que creo que podería entrar na túa gorxa e mirar que é o que che lastima.”
Así foi que o pequeno cociñeiro entrou na gorxa da balea e atopou que dun lado a tiña moi hinchada por culpa dun pau que tiña cravado. As baleas filtran os animais pequeniños que flotan na auga para se alimentar e para facelo teñen que abrila boca e a auga pasa entre os dentes que son como os coladores e os pequenos animais quedan prendidos neles, e claro, debeu ser que un día, comendo, se lle meteu o pau aquel ata a fondo.
Pero o pau era moi grande e o cociñeiro moi pequeno e por moito que tiraba non era quen de sacalo. E tentouno e tentouno ata que canso caeu no chan da gorxa da balea e entón tivo un idea.
Volveu ó barco, colleu unha corda moi longa e atouna ó barco. Logo voltou pola boca da balea e atou a corda ó pau e pedíulle ó capitán que avanzase a toda máquina e así tirando co barco, lograron sacarlle o pau da gorxa á balea.
Todo foron gritos de alegría e felicidade entre os mariñeiros e a balea achegouse a eles e deulles as gracias e díxolles que quedara moi aliviada, que eran moi bos, e que como agradecemento, andaría a dar voltas polo mar e cada vez que mirase un barco a piques de afundir, axudaríano, e que así, faría penitencia polos barcos que estragara nos seus momentos de furia.
Xan podía pasar toda a tarde na piscina ata que a súa aboa espertaba e el tiña que libera-la auga e voltar a todo correr a casa, esperando dar secado polo camiño.
Claro que non sempre podía ser así. Ás veces, as menos, cando chegaba xa había nenos que encheran a piscina e el marchaba de volta á casa, calado, que non lle gustaba compartilo seu lugar favorito. Algunha vez quedara pero os nenos non deixaban de facer ruido e de salpicar e el non podía xogar como quería.
Un día deses de verán no que non podía quedar na piscina do regato, decidiu xogar a ser un guerreiro indio e o xogo levouno ata o monte que había preto da casa.
El era o mellor guerreiro da súa tribo. Xan-que-nunca-se-rinde.
Aquela tarde foran atacados polos seus enimigos mentras estaba de cacería cos outros guerreiros e morreran varias mulleres e nenos e perderan varios cabalos. Pero o máis importante fora que lles roubaran o talismán Taranak. O talismán era unha pedra redondeada, lisa moi lisa, de cor nacarado, que lle entregara o Deus Bisonte ós pais da súa tribo fai miles de lúas, para que o gardaran dos malos espíritos. Esa pedra protexía e regulaba o equilibrio dos seres vivos e dos non vivos naquela pradeira onde vivían dende facían miles de xeracións.
A persecución polo val levárao ata un pequeño bosque no alto dun outeiro. Sabía que eles tratarían de enganalo alí, pero no bosque deixarían máis pegadas que entre os mares de alta e verde herba onde pacían os bisontes e polos que correran nas horas anteriores. Sabedor de que era o fin da cacería, e antes de se meter entre os altos árbores, de arrouparse ca súa oscuridade, invocou ó seu tótem, o Gran Raposo. Aquel fora o animal que lle acudira o día en que se fixera adulto, o día do saxún solitario na pradeira. Dende aquela, cada vez que tiña que loitar, invocaba ó seu tótem para que lle dera forzas e o axudara.
Sacou o seu hacha e entrou lentamente no bosque, seguindo as pegadas, de sombra en sombra sempre agochado. De súpeto escoitou un grito e un daqueles homes lanzouse dende o alto dunha árbore contra el. o Xan-que-nunca-se-rinde, rodou sobre si mesmo á dereita, tan rápido que parecera que non estivera alí e ó mesmo tempo lanzoulle un golpe á cabeza e para cando o outro quixo decatarse do rápido que se movera, do que lle pasaba, xa estaba inconsciente no chan. Rexistrouno pero non levaba nada e seguiu adiante: os otros non deberían andar lonxe.
As pegadas conducíanno polo medio dun mato grande, polo que tivo que se por a avanzar de xeonllos. Era moi mesto e non se miraba nada pero sabía que nalgún momento remataría e alí atoparía ós guerreiros enimigos que seguramente pensaban que non sería quen de seguilos. Pero el era Xan-que-nunca-se-rinde, o mellor guerreiro e rastrexador da súa tribo, capaz de atopar calquer sinal no chan, na herba e nos matos, por pequenos que foran…
Cando remata o mato, queda nas sombras observando. Diante del hai un claro cun montón de pedras derribadas polo tempo facendo un xeito de cova e nel, os indios enimigos sentados en corro están a celebrar parlamento. Dos tres, dous discuten sobre o que facer. Un deles ten o pelo longo, negro, liso e solto e é alto e delgado. O outro ten unha trenza longa, co pelo máis claro e con prumas como adornos, máis forte pero igual de alto. O terceiro é un rapaz novo, seguramente fixo pouco que pasaou polo ritual da madurez, que está a tremer co medo, no chan, paralizado por completo.
Xa sabe o que ten que facer. Percorre por completo o claro das pedras entre os altos e mestos matos, sen ser visto, con dificultade, ata dar media volta completa. Logo sale do claro, silenciosamente, e como un pequeño raposo gavea polas pedras e cando chega ó máis alto, érguese e lentamente, tranquilamente, comeza a falar:
“Son Xan-que-nunca-se-rinde, guerreiro da tribo dos Cherokee que foron gravemente ultraxados polo voso vil e rastreiro ataque. Poderíavos matar a todos, e vos nada poderíades facer, pero para demostrarvos a grandeza dos Cherokees so vos deixarei marchar vivos se me devolvedes o talismán Taranak. Nese caso, só cando a loita cruce os nosos camiños, voltaremonos a enfrentar. Se non aceptades e loitades agora, entón morreredes como perros sarnosos”.
Sorprendidos, os tres guerreiros enimigos érguense e miran ó alto. Non poden creer que foran atopados. O home da coleta lanza un xuramento e move o brazo preparándose para lanzarlle a Xan ó seu hacha e antes de que poida siquera levantala, unha sombra que cae dende o alto das pedras derríbao e faino quedar sen sentido dun axustado golpe no colo.
Agora Xan-que-nunca-se-rinde está ó pe das pedras e fita ós ollos ó guerreiro do pelo solto, que lle devolve a mirada pero que non é quen de mantela por moito tempo. Xan nin caso fai do guerreiro novo que recua ata a protección das grandes pedras e, cun pe na espalda do derrotado, mantense erguido, fachendoso e desafiante, o seu corpo dicindo que é un gran guerreiro e que nada poden facer para vencelo, tan só devolver o roubado. Así o entende o outro que saca da súa faltriqueira a pedra e a deposita no chan, lentamente, sabedor do grande poder do talismán. Logo, sen levanta-la mirada, fai un saudo, agarra por unha man o compañeiro inconsciente e, arrastrándoo desaparece xunto o guerreiro novo, do claro.
Xan-que-nunca-se-rinde queda só. Recolle a pedra e disponse a gardala na súa bolsa cando se lle ocorre unha idea. Mellor estará agochada entre aquelas pedras que nunha tenda da tribo. Os enimigos seguirían a atacalos pero nunca correrían o rísco de que lla volvesen a roubar. Alí estaría segura.
Xa dentro da cova, busca un oco nun oscuro recuncho, e deixa nel, envolta en follas e na súa faltriqueira o talismán. Despois de facerlle un saudo e de dar gracias ó seu totem o Gran Raposo, decide que é o momento de regresar cos seus.
É ó sair da cova cando se decata do tarde que é, o sol case non deixa nin luz e pronto chegará o fusco e lusco. Entón, a el, que fai nada era un valente e fachendoso guerreiro indio, entralle o medo no corpo e volve a ser un pequeno neno de nove anos que vota a correr, temeroso do enfado da súa nai. E xusto cando está para se meter polo medio dos matos, párase e da a volta, e vota unha ollada ás pedras, que en realidade son unha antiga, moi antiga mámoa, el non o sabe (e aínda que o soubera non sabería o que iso significaba), e pensa, que acaba de atopar o seu lugar segredo.
